Viêm phổi cộng đồng là gì? Hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng, cách điều trị và phòng ngừa để bảo vệ sức khỏe hô hấp

Chào bạn, hôm nay chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu về một căn bệnh hô hấp phổ biến mà nhiều người đã từng nghe qua hoặc thậm chí là đã mắc phải: viêm phổi cộng đồng. Khi nhắc đến viêm phổi, chúng ta thường hình dung đến một bệnh lý nguy hiểm ảnh hưởng đến khả năng hô hấp. Vậy, chính xác thì viêm phổi cộng đồng là gì, nó khác gì so với các loại viêm phổi khác, nguyên nhân do đâu, triệu chứng ra sao và cách điều trị, phòng ngừa như thế nào để bảo vệ lá phổi của chúng ta? Hãy cùng tôi khám phá chi tiết nhé!

Viêm phổi cộng đồng là gì?

Bạn hình dung thế này, phổi của chúng ta là nơi diễn ra quá trình trao đổi khí quan trọng, giúp đưa oxy vào máu và loại bỏ carbon dioxide. Các túi khí nhỏ trong phổi gọi là phế nang. Viêm phổi là tình trạng viêm nhiễm cấp tính ở nhu mô phổi, bao gồm phế nang và các mô kẽ. Khi bị viêm phổi, các phế nang có thể bị lấp đầy bởi dịch và mủ, khiến quá trình trao đổi khí bị cản trở nghiêm trọng.

Vậy còn “cộng đồng” trong “viêm phổi cộng đồng” có nghĩa là gì?

Viêm phổi cộng đồng (Community-Acquired Pneumonia – CAP) là tình trạng viêm phổi xảy ra ở những người không ở trong bệnh viện hoặc các cơ sở y tế (như viện dưỡng lão, trung tâm phục hồi chức năng) trong vòng ít nhất 14 ngày trước khi xuất hiện triệu chứng. Nói cách khác, đây là loại viêm phổi mà bạn “mắc phải từ môi trường sống bình thường”, không phải do lây nhiễm trong bệnh viện.

Ngược lại với viêm phổi cộng đồng là viêm phổi bệnh viện (Hospital-Acquired Pneumonia – HAP) hoặc viêm phổi liên quan chăm sóc y tế (Healthcare-Associated Pneumonia – HCAP), thường do các loại vi khuẩn kháng thuốc và phức tạp hơn.

Nguyên nhân gây viêm phổi cộng đồng

Để tìm ra cách điều trị viêm phổi cộng đồng hiệu quả, việc xác định đúng nguyên nhân gây bệnh là rất quan trọng. Viêm phổi cộng đồng có thể do nhiều loại vi sinh vật khác nhau gây ra.

Vi khuẩn (Nguyên nhân phổ biến nhất)

• Phế cầu khuẩn (Streptococcus pneumoniae): Đây là tác nhân gây bệnh phổ biến nhất, chiếm tới 2/3 số trường hợp viêm phổi cộng đồng.
• Haemophilus influenzae: Một loại vi khuẩn khác cũng thường gây viêm phổi, đặc biệt ở người có bệnh phổi mãn tính như COPD.
• Mycoplasma pneumoniae: Gây ra viêm phổi “không điển hình” hoặc viêm phổi “đi bộ” (walking pneumonia), thường nhẹ hơn nhưng kéo dài.
  • Tôi nhớ có lần anh bạn tôi bị viêm phổi mà không sốt cao, không ho nhiều đờm, chỉ thấy mệt mỏi, ho khan kéo dài và đau ngực nhẹ. Đi khám mới biết là bị viêm phổi do Mycoplasma. Bác sĩ bảo đó là viêm phổi “đi bộ” vì các triệu chứng không quá rầm rộ, vẫn đi lại được.
• Chlamydophila pneumoniae: Cũng gây viêm phổi không điển hình.
• Staphylococcus aureus (tụ cầu vàng): Thường gặp hơn ở những người có bệnh nền, người già hoặc sau nhiễm cúm.
• Klebsiella pneumoniae: Gặp ở người nghiện rượu, người có bệnh mãn tính.
• Legionella pneumophila: Gây bệnh Legionnaires’ (một dạng viêm phổi nặng), thường lây qua đường hít phải nước có chứa vi khuẩn (từ hệ thống điều hòa, bồn tắm nước nóng…).¹

Virus

Virus cũng là nguyên nhân quan trọng gây viêm phổi cộng đồng, đặc biệt ở trẻ em và người lớn tuổi.

• Virus cúm (Influenza virus): Rất phổ biến, đặc biệt vào mùa cúm. Viêm phổi do cúm có thể diễn biến nặng hoặc tạo điều kiện cho vi khuẩn bội nhiễm.
• Virus hợp bào hô hấp (RSV): Thường gây viêm tiểu phế quản ở trẻ nhỏ nhưng cũng có thể gây viêm phổi.
• Adenovirus, Parainfluenza virus.
• Virus SARS-CoV-2 (gây COVID-19): Gây viêm phổi cấp tính nặng, có thể dẫn đến suy hô hấp.

Nấm và các tác nhân khác (ít phổ biến hơn)

• Nấm: Thường gặp ở những người có hệ miễn dịch suy yếu (HIV/AIDS, sau ghép tạng, đang dùng thuốc ức chế miễn dịch).
• Ký sinh trùng: Rất hiếm gặp.

Yếu tố nguy cơ của viêm phổi cộng đồng

Một số yếu tố có thể làm tăng khả năng mắc viêm phổi cộng đồng hoặc khiến bệnh diễn biến nặng hơn:

• Tuổi tác: Trẻ nhỏ (dưới 5 tuổi) và người già (trên 65 tuổi) có hệ miễn dịch yếu hơn.
• Hút thuốc lá: Gây tổn thương đường hô hấp và làm giảm khả năng tự vệ của phổi.
• Uống rượu bia quá mức: Làm suy yếu hệ miễn dịch và ảnh hưởng đến khả năng bảo vệ đường thở.
• Các bệnh mãn tính: Hen suyễn, COPD, tiểu đường, bệnh tim mạch, bệnh thận, bệnh gan mãn tính.
• Hệ miễn dịch suy yếu: Nhiễm HIV/AIDS, hóa trị, xạ trị, dùng thuốc ức chế miễn dịch (corticosteroid liều cao kéo dài), ghép tạng.
• Suy dinh dưỡng.
• Tiền sử viêm phổi.
• Tiếp xúc với hóa chất, khói bụi độc hại.

Triệu chứng của viêm phổi cộng đồng

Các triệu chứng của viêm phổi cộng đồng có thể từ nhẹ đến nặng, tùy thuộc vào tác nhân gây bệnh, mức độ viêm nhiễm và tình trạng sức khỏe của người bệnh. Triệu chứng thường xuất hiện đột ngột hoặc phát triển trong vài ngày.

Các triệu chứng phổ biến

• Ho: Có thể là ho khan, ho có đờm (đờm màu trắng, vàng, xanh, hoặc thậm chí có máu).
• Sốt: Thường là sốt cao (39-40°C), kèm ớn lạnh, run.
• Khó thở: Cảm giác thở nhanh, thở gấp, hụt hơi, hoặc thở dốc, đặc biệt khi gắng sức.
• Đau tức ngực: Đau thường tăng lên khi hít thở sâu hoặc ho.
• Mệt mỏi, uể oải: Cơ thể suy nhược, không có năng lượng.
• Đổ mồ hôi nhiều.

Các triệu chứng ít điển hình hoặc ở đối tượng đặc biệt

• Ở người lớn tuổi: Triệu chứng có thể không rõ ràng, có thể chỉ là lú lẫn, thay đổi trạng thái tâm thần, yếu ớt, mệt mỏi, hoặc chỉ sốt nhẹ mà không ho điển hình.
• Ở trẻ nhỏ: Có thể có các triệu chứng như thở nhanh, thở rút lõm lồng ngực, quấy khóc, bú kém, nôn trớ.
• Viêm phổi không điển hình (do Mycoplasma, Chlamydophila): Triệu chứng thường nhẹ hơn, khởi phát từ từ với ho khan kéo dài, sốt nhẹ, đau đầu, đau cơ, mệt mỏi.

Tôi có một lần bị sốt cao, ho có đờm xanh, kèm theo đau tức ngực và thở rất mệt. Cứ nghĩ là cảm cúm nặng, nhưng sau mấy ngày không đỡ mà còn nặng hơn, đi khám thì bác sĩ bảo là viêm phổi. May mà được điều trị kháng sinh kịp thời nên mới khỏi.

Chẩn đoán và điều trị viêm phổi cộng đồng

Việc chẩn đoán sớm và điều trị đúng phác đồ là cực kỳ quan trọng để ngăn ngừa biến chứng và đảm bảo hồi phục hoàn toàn.

Chẩn đoán

• Thăm khám lâm sàng và hỏi bệnh sử: Bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng, tiền sử bệnh lý, các yếu tố nguy cơ và nghe phổi (có thể nghe thấy tiếng ran nổ, ran ẩm).
• Chụp X-quang ngực: Đây là xét nghiệm hình ảnh quan trọng nhất để chẩn đoán viêm phổi, giúp bác sĩ nhìn thấy các tổn thương ở phổi (như thâm nhiễm, đông đặc) và đánh giá mức độ bệnh.
• Xét nghiệm máu:
  • Công thức máu: Kiểm tra số lượng bạch cầu (thường tăng cao trong nhiễm khuẩn).
  • CRP (C-reactive protein), Procalcitonin: Các dấu hiệu viêm nhiễm, giúp phân biệt nhiễm khuẩn và nhiễm virus, và đánh giá mức độ nặng.
  • Cấy máu: Nếu nghi ngờ nhiễm trùng huyết.
• Xét nghiệm đờm: Cấy đờm giúp xác định loại vi khuẩn gây bệnh và làm kháng sinh đồ (kiểm tra xem vi khuẩn nhạy cảm với loại kháng sinh nào), từ đó bác sĩ có thể chọn kháng sinh phù hợp nhất. Tuy nhiên, việc lấy mẫu đờm chất lượng và cấy tìm vi khuẩn có thể mất thời gian.
• Xét nghiệm nhanh khác: Một số xét nghiệm nhanh có thể được thực hiện để phát hiện virus cúm, RSV hoặc kháng nguyên phế cầu trong nước tiểu.

Cách điều trị viêm phổi cộng đồng

Cách điều trị viêm phổi cộng đồng sẽ phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh, mức độ nặng của bệnh, tuổi tác và các bệnh lý nền của người bệnh.

• Kháng sinh (nếu do vi khuẩn): Đây là phương pháp điều trị chính cho viêm phổi do vi khuẩn. Bác sĩ sẽ kê kháng sinh phù hợp, thường là kháng sinh phổ rộng ngay từ đầu, sau đó có thể điều chỉnh dựa trên kết quả cấy đờm và kháng sinh đồ.
  • Quan trọng: Uống thuốc đúng liều, đúng giờ và đủ thời gian theo chỉ định của bác sĩ, ngay cả khi các triệu chứng đã cải thiện. Việc ngưng thuốc quá sớm có thể khiến vi khuẩn kháng thuốc và bệnh tái phát.
• Thuốc kháng virus (nếu do virus cúm): Trong trường hợp viêm phổi do cúm, bác sĩ có thể kê thuốc kháng virus (ví dụ: Oseltamivir) trong vòng 48 giờ đầu tiên kể từ khi khởi phát triệu chứng.
• Điều trị hỗ trợ:
  • Nghỉ ngơi đầy đủ: Giúp cơ thể phục hồi.
  • Uống nhiều nước: Giúp làm loãng đờm và bù nước.
  • Thuốc hạ sốt, giảm đau: Paracetamol hoặc Ibuprofen để kiểm soát sốt và đau ngực.
  • Thuốc long đờm: Giúp đờm loãng hơn, dễ ho ra ngoài hơn.
  • Vật lý trị liệu hô hấp: Vỗ rung lồng ngực giúp làm long đờm và đẩy đờm ra ngoài.
  • Thở oxy: Nếu có tình trạng thiếu oxy, bệnh nhân sẽ được cung cấp oxy.
  • Nhập viện: Các trường hợp nặng, người lớn tuổi, hoặc có bệnh nền phức tạp thường cần nhập viện để được theo dõi sát sao và điều trị chuyên sâu (ví dụ: truyền dịch, kháng sinh tiêm tĩnh mạch).

Phòng ngừa viêm phổi cộng đồng

Phòng ngừa là cách tốt nhất để bảo vệ bản thân và gia đình khỏi viêm phổi cộng đồng.

• Tiêm vắc xin đầy đủ:
  • Vắc xin cúm: Tiêm phòng cúm hàng năm, đặc biệt quan trọng cho trẻ nhỏ, người già, người có bệnh mãn tính và nhân viên y tế.
  • Vắc xin phế cầu (Pneumococcal vaccine): Bảo vệ chống lại vi khuẩn phế cầu, tác nhân phổ biến nhất gây viêm phổi. Có 2 loại chính: PCV13 và PPSV23. Bác sĩ sẽ tư vấn loại phù hợp với bạn.
• Bỏ thuốc lá và tránh xa khói thuốc thụ động: Đây là biện pháp cực kỳ quan trọng để bảo vệ phổi.
• Rửa tay thường xuyên: Rửa tay bằng xà phòng và nước sạch (hoặc sát khuẩn tay nhanh) sau khi ho, hắt hơi, trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh.
• Che miệng khi ho, hắt hơi: Dùng khăn giấy hoặc khuỷu tay để che miệng và mũi.
• Tránh tiếp xúc với người bệnh: Hạn chế tiếp xúc gần với người đang bị cảm cúm, viêm đường hô hấp.
• Tăng cường sức đề kháng:
  • Chế độ ăn uống lành mạnh: Đủ chất dinh dưỡng, vitamin và khoáng chất.
  • Tập thể dục đều đặn: Tăng cường sức khỏe tổng thể.
  • Ngủ đủ giấc.
  • Kiểm soát các bệnh mãn tính: Điều trị và kiểm soát tốt các bệnh lý như tiểu đường, hen suyễn, COPD, bệnh tim mạch.
• Hạn chế rượu bia.

Viêm phổi cộng đồng là một bệnh lý có thể nghiêm trọng, nhưng nếu được phát hiện sớm, chẩn đoán chính xác và điều trị kịp thời, đa số các trường hợp đều có thể hồi phục hoàn toàn. Việc hiểu rõ viêm phổi cộng đồng là gì, các nguyên nhân, triệu chứng và đặc biệt là các biện pháp phòng ngừa là chìa khóa để bảo vệ sức khỏe hô hấp của bạn và những người thân yêu. Hãy luôn chủ động chăm sóc bản thân và tìm kiếm sự trợ giúp y tế khi cần thiết bạn nhé!