Chào bạn, hôm nay chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu về một căn bệnh hô hấp mãn tính khá phổ biến và có thể ảnh hưởng lớn đến cuộc sống hàng ngày: hen phế quản. Chắc hẳn bạn đã từng nghe nói về “bệnh hen” hoặc “bệnh suyễn”, và có thể bạn hoặc người thân của bạn cũng đang phải đối mặt với nó. Vậy, hen phế quản là gì, tại sao chúng ta lại mắc phải và làm thế nào để sống chung với nó một cách hiệu quả? Hãy cùng tôi khám phá để hiểu rõ hơn và tìm cách bảo vệ lá phổi của mình nhé!
Hen phế quản là gì?
Bạn hình dung thế này, phổi của chúng ta giống như một cây phả hệ với rất nhiều cành cây nhỏ (đường dẫn khí hay còn gọi là phế quản) đưa không khí vào và ra. Hen phế quản, hay còn gọi là hen suyễn, là một bệnh viêm mãn tính của đường dẫn khí trong phổi. Khi một người bị hen suyễn, đường dẫn khí của họ trở nên rất nhạy cảm với các yếu tố kích thích và dễ bị viêm, sưng phù, co thắt.
Khi đường dẫn khí bị viêm và co thắt, ba điều chính xảy ra:
- Viêm và sưng phù: Niêm mạc bên trong đường dẫn khí bị viêm, sưng lên, làm cho đường thở hẹp lại.
- Co thắt phế quản: Các cơ xung quanh đường dẫn khí siết chặt lại, làm cho đường thở càng bị thu hẹp thêm.
- Tăng tiết chất nhầy: Các tuyến trong đường thở sản xuất nhiều chất nhầy hơn, chất nhầy này đặc và dính, càng làm tắc nghẽn đường thở.
Tất cả những điều này khiến không khí khó đi vào và đi ra khỏi phổi, gây ra các triệu chứng điển hình của hen suyễn như khó thở, thở khò khè, ho và tức ngực. Tình trạng này có thể xảy ra theo từng đợt (cơn hen) hoặc kéo dài liên tục, làm ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.
Hen phế quản là một bệnh mãn tính, có nghĩa là nó không thể chữa khỏi hoàn toàn. Tuy nhiên, với việc điều trị và quản lý đúng cách, hầu hết những người bị hen suyễn đều có thể kiểm soát được triệu chứng và sống một cuộc sống năng động, khỏe mạnh.
Nguyên nhân gây hen phế quản
Vậy, tại sao có người lại bị hen phế quản còn người khác thì không? Có nhiều yếu tố góp phần vào sự phát triển của bệnh hen suyễn, và thường là sự kết hợp của các yếu tố di truyền và môi trường.
Yếu tố di truyền và cơ địa
- Tiền sử gia đình: Nếu trong gia đình có người (cha, mẹ, anh chị em ruột) mắc bệnh hen suyễn hoặc các bệnh dị ứng khác (viêm mũi dị ứng, chàm, dị ứng thức ăn), thì nguy cơ mắc hen suyễn của bạn sẽ cao hơn. Hen suyễn không di truyền trực tiếp, nhưng khuynh hướng cơ địa dễ bị dị ứng thì có thể di truyền.
- Cơ địa dị ứng (atopy): Những người có cơ địa dễ phản ứng quá mức với các chất gây dị ứng trong môi trường có nhiều khả năng mắc hen suyễn.
Các yếu tố môi trường (yếu tố kích phát cơn hen)
Đây là những tác nhân gây ra các triệu chứng hen suyễn hoặc làm tình trạng bệnh nặng hơn ở những người đã có cơ địa hen.
- Dị nguyên (chất gây dị ứng):
- Trong nhà: Mạt nhà (bụi nhà), lông động vật (chó, mèo), nấm mốc, phấn hoa (theo mùa), gián.
- Ngoài trời: Phấn hoa, nấm mốc ngoài trời.
- Chất kích thích trong không khí:
- Khói thuốc lá: Hút thuốc lá chủ động hoặc hít phải khói thuốc thụ động là yếu tố kích thích hen suyễn rất mạnh, làm bệnh nặng hơn và khó kiểm soát.
- Ô nhiễm không khí: Bụi mịn, khói xe, khí thải công nghiệp.
- Mùi hóa chất: Nước tẩy rửa, thuốc xịt côn trùng, nước hoa, sơn…
- Không khí lạnh, khô hoặc thay đổi thời tiết đột ngột: Có thể làm đường thở co thắt.
- Nhiễm trùng đường hô hấp: Các bệnh nhiễm trùng do virus hoặc vi khuẩn như cảm lạnh, cúm, viêm phế quản có thể làm khởi phát hoặc làm nặng thêm cơn hen.
- Hoạt động thể chất: Tập thể dục quá sức, đặc biệt trong môi trường lạnh hoặc khô, có thể gây hen suyễn do gắng sức.
- Cảm xúc mạnh: Cười lớn, khóc, căng thẳng, lo âu, giận dữ có thể làm thay đổi nhịp thở và gây co thắt phế quản.
- Một số loại thuốc: Aspirin, thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs), thuốc chẹn beta (dùng cho bệnh tim mạch, huyết áp) có thể gây cơn hen ở một số người.
- Trào ngược dạ dày thực quản (GERD): Axit dạ dày trào ngược lên thực quản và có thể kích thích đường thở, làm nặng thêm triệu chứng hen.
- Thức ăn và đồ uống: Một số người bị hen suyễn có thể nhạy cảm với chất bảo quản sulfites trong thực phẩm (như rượu vang, bia, hoa quả sấy khô).
Tôi có một người bạn, từ nhỏ đã bị hen suyễn. Cứ mỗi khi thời tiết chuyển lạnh đột ngột hoặc bạn ấy hít phải khói bụi là y như rằng lại lên cơn khó thở, ho khò khè. Sau này bạn ấy học cách tránh xa các yếu tố kích thích và dùng thuốc đều đặn nên bệnh được kiểm soát tốt hơn rất nhiều.
Triệu chứng của hen phế quản
Các triệu chứng của hen phế quản thường thay đổi từ nhẹ đến nặng và có thể xuất hiện theo từng đợt hoặc kéo dài. Điều quan trọng là bạn phải nhận biết sớm các dấu hiệu này để có hướng xử lý kịp thời.
Khó thở
- Đặc điểm: Cảm giác hụt hơi, thở dốc, không thể hít thở sâu. Đây là triệu chứng điển hình nhất. Khó thở thường nặng hơn khi gắng sức, vào ban đêm hoặc sáng sớm.
- Mức độ: Có thể từ nhẹ (chỉ thấy hơi hụt hơi) đến nặng (thở dốc, phải ngồi dậy để thở).
Thở khò khè
- Đặc điểm: Âm thanh rít, khò khè, nghe như tiếng “huýt sáo” khi thở ra. Âm thanh này là do không khí bị ép qua đường thở bị thu hẹp.
- Lưu ý: Không phải ai bị hen cũng thở khò khè, và không phải thở khò khè nào cũng là hen suyễn (ví dụ, viêm phế quản cũng có thể gây thở khò khè).
Ho
- Đặc điểm: Ho khan hoặc ho có đờm, thường dai dẳng. Ho thường nặng hơn vào ban đêm, sáng sớm hoặc sau khi tập thể dục.
- Lưu ý: Ở một số người, ho có thể là triệu chứng duy nhất của hen suyễn (hen suyễn thể ho).
Tức ngực
- Đặc điểm: Cảm giác nặng, tức, bóp chặt ở vùng ngực, giống như có vật gì đè nặng lên ngực.
Các triệu chứng khác có thể gặp trong cơn hen cấp
- Thở nhanh, nông.
- Đổ mồ hôi, vã mồ hôi.
- Lo lắng, bồn chồn.
- Môi hoặc móng tay tím tái (trong trường hợp nặng, thiếu oxy nghiêm trọng).
- Mệt mỏi sau cơn hen.
Quan trọng: Các triệu chứng hen suyễn có thể khác nhau ở mỗi người và thậm chí khác nhau ở cùng một người vào những thời điểm khác nhau. Có người chỉ bị ho, người khác lại chỉ khó thở. Điều quan trọng là phải theo dõi các triệu chứng của riêng bạn.
Chẩn đoán và điều trị hen phế quản
Việc chẩn đoán sớm và điều trị đúng cách là chìa khóa để kiểm soát hen phế quản và ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm.
Chẩn đoán hen phế quản
- Khám lâm sàng và hỏi bệnh sử: Bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng của bạn, tiền sử gia đình, các yếu tố kích thích và tần suất xuất hiện triệu chứng.
- Đo chức năng hô hấp (phế dung ký): Đây là xét nghiệm quan trọng nhất. Bạn sẽ được yêu cầu thổi vào một thiết bị để đo lượng khí bạn có thể thở ra và tốc độ thở ra. Xét nghiệm này giúp xác định mức độ tắc nghẽn đường thở và khả năng hồi phục của phổi sau khi dùng thuốc giãn phế quản.
- Các xét nghiệm khác (nếu cần): Chụp X-quang ngực để loại trừ các bệnh phổi khác, xét nghiệm dị ứng để xác định các yếu tố gây dị ứng, xét nghiệm máu để kiểm tra nồng độ bạch cầu ái toan (một loại tế bào liên quan đến viêm dị ứng).
Phương pháp điều trị hen phế quản
Mục tiêu điều trị hen phế quản là kiểm soát triệu chứng, ngăn ngừa các cơn hen cấp, cải thiện chức năng phổi và nâng cao chất lượng cuộc sống. Bệnh hen suyễn là bệnh mãn tính, cần được điều trị duy trì lâu dài, không chỉ khi có cơn hen.
Thuốc điều trị
Thuốc hen suyễn thường được chia thành hai nhóm chính:
- Thuốc kiểm soát dài hạn (thuốc dự phòng): Được sử dụng hàng ngày để giảm viêm đường thở và ngăn ngừa các triệu chứng hen.
- Corticosteroid dạng hít: Đây là thuốc quan trọng nhất để điều trị hen suyễn. Chúng giúp giảm viêm đường thở, làm giảm tần suất và mức độ nghiêm trọng của các cơn hen.
- Thuốc giãn phế quản tác dụng kéo dài (LABA): Thường dùng kết hợp với corticosteroid dạng hít để làm giãn đường thở.
- Thuốc đối kháng thụ thể Leukotriene: Giúp giảm viêm và giãn đường thở.
- Thuốc cắt cơn (thuốc giảm triệu chứng nhanh): Được sử dụng khi bạn có triệu chứng hen cấp tính để nhanh chóng làm giãn đường thở và giảm khó thở.
- Thuốc giãn phế quản tác dụng ngắn (SABA): Ví dụ như Salbutamol. Bạn nên luôn mang theo thuốc này bên mình để dùng khi cần thiết.
Kế hoạch hành động hen suyễn
Bác sĩ sẽ cùng bạn xây dựng một “Kế hoạch hành động hen suyễn” cá nhân hóa. Kế hoạch này giúp bạn biết:
- Các triệu chứng hen suyễn của bạn là gì và chúng có nghĩa là gì.
- Khi nào cần dùng thuốc kiểm soát hàng ngày và thuốc cắt cơn.
- Khi nào cần tăng liều thuốc hoặc đi khám bác sĩ.
- Cách xử lý các đợt hen cấp.
Tôi có một người chị, chị ấy bị hen suyễn từ bé. Bác sĩ đã hướng dẫn chị ấy rất kỹ về kế hoạch hành động. Chị ấy luôn mang theo ống hít cắt cơn bên mình và biết cách nhận biết các dấu hiệu cơn hen đang đến để xử lý kịp thời. Nhờ vậy mà chị ấy vẫn sống và làm việc bình thường, không bị hen làm phiền quá nhiều.
Tránh các yếu tố kích thích
Đây là một phần cực kỳ quan trọng trong việc quản lý hen phế quản.
- Không hút thuốc lá và tránh xa khói thuốc thụ động.
- Giữ vệ sinh nhà cửa: Hút bụi thường xuyên, giặt chăn ga gối đệm bằng nước nóng, sử dụng vỏ gối và nệm chống mạt bụi.
- Tránh lông động vật: Nếu bạn dị ứng với lông vật nuôi, nên hạn chế nuôi chúng hoặc giữ chúng ở khu vực riêng biệt.
- Kiểm soát nấm mốc: Giữ nhà cửa khô ráo, thoáng mát.
- Tránh ô nhiễm không khí: Đeo khẩu trang khi ra ngoài, hạn chế ra đường vào những ngày không khí ô nhiễm cao.
- Giữ ấm cơ thể: Đặc biệt vào mùa lạnh.
Thay đổi lối sống
- Tập thể dục thường xuyên: Dưới sự hướng dẫn của bác sĩ. Vận động giúp cải thiện chức năng phổi.
- Chế độ ăn uống lành mạnh: Ăn nhiều rau xanh, trái cây, thực phẩm giàu vitamin và khoáng chất.
- Kiểm soát căng thẳng: Căng thẳng có thể làm khởi phát cơn hen. Học các kỹ thuật thư giãn như yoga, thiền.
- Tiêm vắc xin: Tiêm vắc xin cúm hàng năm và vắc xin phế cầu khuẩn (nếu được khuyến nghị) để phòng ngừa nhiễm trùng hô hấp, vốn có thể làm nặng thêm hen suyễn.
Hen phế quản không phải là một căn bệnh đáng sợ nếu bạn hiểu rõ về nó và biết cách kiểm soát. Việc nắm vững hen phế quản là gì, nhận biết các triệu chứng, tuân thủ phác đồ điều trị của bác sĩ và chủ động tránh xa các yếu tố kích thích là chìa khóa để bạn có thể sống một cuộc sống khỏe mạnh và năng động, không bị hen suyễn làm ảnh hưởng. Hãy luôn lắng nghe cơ thể và trao đổi với bác sĩ để có kế hoạch quản lý bệnh tốt nhất bạn nhé!
