Chào bạn, hôm nay chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu về một tình huống khẩn cấp có thể xảy ra bất cứ lúc nào và với bất cứ ai: dị vật đường thở. Chắc hẳn bạn đã từng chứng kiến hoặc nghe về ai đó bị hóc sặc khi ăn, hoặc trẻ em vô tình ngậm đồ chơi nhỏ và bị nghẹn. Những tình huống này có thể rất đáng sợ, thậm chí đe dọa tính mạng nếu không được xử lý kịp thời và đúng cách. Vậy, dị vật đường thở là gì, những dấu hiệu nhận biết nào cần lưu ý, và quan trọng nhất là cách sơ cứu như thế nào để cứu người bị nạn? Hãy cùng tôi khám phá chi tiết để trang bị kiến thức quý giá này nhé!
Dị vật đường thở là gì?
Bạn hình dung thế này, đường thở của chúng ta là một ống dẫn khí từ mũi/miệng đi qua họng, thanh quản, khí quản và cuối cùng là vào phổi. Khi chúng ta hít thở, không khí đi qua đường này; khi chúng ta ăn uống, thực phẩm sẽ đi vào thực quản (một ống dẫn khác song song với khí quản) để xuống dạ dày.
Dị vật đường thở là tình trạng một vật thể lạ (thường là thức ăn hoặc đồ vật nhỏ) vô tình rơi vào đường thở (thay vì vào thực quản) và gây cản trở sự lưu thông của không khí. Dị vật có thể mắc kẹt ở bất kỳ vị trí nào trên đường thở, từ họng, thanh quản, khí quản đến phế quản. Mức độ nguy hiểm của tình trạng này phụ thuộc vào kích thước, hình dạng của dị vật và vị trí nó bị mắc kẹt, cũng như tốc độ xử lý.
Ai cũng có thể bị dị vật đường thở, nhưng những đối tượng sau có nguy cơ cao hơn:
- Trẻ em (đặc biệt là dưới 3 tuổi): Đây là nhóm tuổi có nguy cơ cao nhất. Trẻ thường có xu hướng ngậm đồ vật, ăn uống không cẩn thận (vừa ăn vừa chơi, nói, cười), phản xạ ho và nuốt chưa hoàn thiện, và đường thở của trẻ nhỏ hẹp hơn người lớn.
- Người lớn tuổi: Do phản xạ ho yếu, khó nuốt, hoặc có bệnh lý thần kinh làm suy giảm khả năng kiểm soát việc nuốt.
- Người bị các bệnh lý thần kinh: Như đột quỵ, Parkinson, Alzheimer, hoặc các bệnh gây khó nuốt.
- Người đang bị say rượu hoặc dùng thuốc an thần.
Các loại dị vật đường thở thường gặp
Dị vật đường thở có thể là bất cứ thứ gì mà một người vô tình hít vào. Tuy nhiên, có một số loại phổ biến hơn cả:
1. Dị vật là thức ăn
Đây là loại dị vật phổ biến nhất, đặc biệt ở trẻ nhỏ.
- Các loại hạt: Hạt lạc, hạt dưa, hạt hướng dương, hạt bí, hạt đậu phộng, hạt ngô… Những loại hạt này thường trơn, dễ hít vào và có thể nở ra khi gặp dịch, gây tắc nghẽn nghiêm trọng.
- Thực phẩm nhỏ, tròn, dai: Kẹo cứng, kẹo dẻo, thạch, nho, ô liu, xúc xích, miếng thịt lớn, cà chua bi, pho mát viên…
- Đồ ăn dính, khó nuốt: Bánh dày, bánh nếp, cục kẹo cao su, khoai môn, khoai tây…
- Xương: Xương cá, xương gà, xương heo…
Tôi nhớ có lần tôi đang ăn nho, vừa ăn vừa xem phim thì bỗng nhiên bị sặc. Rất may là chỉ bị tắc nhẹ và ho mạnh vài cái thì đẩy được quả nho ra. Từ đó tôi luôn cẩn thận hơn khi ăn uống, nhất là những loại quả tròn như nho.
2. Dị vật là đồ vật
Loại này thường gặp ở trẻ em do thói quen khám phá thế giới bằng miệng.
- Đồ chơi nhỏ: Các bộ phận rời của đồ chơi, viên bi, hạt nhựa, khối xếp hình nhỏ…
- Vật dụng gia đình: Cúc áo, pin cúc áo (rất nguy hiểm vì có thể gây bỏng hóa chất), đồng xu, khuyên tai, hạt cườm, kẹp tóc, đinh ốc…
- Vật dụng học tập: Nắp bút, cục tẩy nhỏ, đầu chì…
- Bóng bay chưa thổi hoặc mảnh vỡ bóng bay: Rất trơn và dễ gây tắc nghẽn hoàn toàn đường thở.
Dấu hiệu nhận biết dị vật đường thở khẩn cấp
Việc nhận biết sớm và chính xác tình trạng dị vật đường thở là yếu tố sống còn. Dựa vào mức độ tắc nghẽn, các dấu hiệu sẽ khác nhau:
1. Tắc nghẽn đường thở không hoàn toàn (tắc nghẽn nhẹ)
Dị vật chỉ làm hẹp một phần đường thở, vẫn còn không khí lưu thông.
- Ho dữ dội và đột ngột: Người bệnh cố gắng ho để tống dị vật ra ngoài. Cơn ho thường kéo dài, có thể nghe thấy tiếng rít hoặc tiếng khò khè khi thở.
- Vẫn có thể nói, khóc hoặc phát ra âm thanh.
- Có thể thở được, nhưng hơi khó khăn.
- Da và môi vẫn hồng hào hoặc chỉ hơi tái.
Cách xử lý: Trong trường hợp này, hãy khuyến khích người bệnh ho mạnh hết sức có thể. Tuyệt đối không can thiệp bằng cách vỗ lưng hoặc thực hiện các động tác sơ cứu khác nếu người bệnh vẫn đang ho hiệu quả, vì việc này có thể đẩy dị vật vào sâu hơn, gây tắc nghẽn hoàn toàn.
2. Tắc nghẽn đường thở hoàn toàn (tắc nghẽn nặng)
Dị vật chặn hoàn toàn đường thở, không khí không thể lưu thông. Đây là tình huống cực kỳ nguy hiểm, cần cấp cứu ngay lập tức.
- Không thể ho, nói, khóc hoặc phát ra bất kỳ âm thanh nào.
- Khó thở dữ dội: Trẻ có thể giãy giụa, người lớn có thể ôm chặt cổ họng.
- Mặt xanh tái hoặc tím tái nhanh chóng: Đặc biệt ở môi, đầu ngón tay.
- Mắt trợn ngược, mất ý thức: Nếu thiếu oxy kéo dài trong vài phút.
Đây là dấu hiệu của tình trạng ngừng thở và cần phải sơ cứu ngay lập tức theo các kỹ thuật dưới đây.
Cách sơ cứu dị vật đường thở khẩn cấp
Khi phát hiện người bị dị vật đường thở ở mức độ nặng, không chần chừ một giây phút nào, hãy thực hiện cách sơ cứu theo hướng dẫn sau, đồng thời nhờ người khác gọi cấp cứu 115 hoặc di chuyển đến cơ sở y tế gần nhất nếu có thể.
1. Đối với người lớn và trẻ em trên 1 tuổi (Kỹ thuật Heimlich)
- Bước 1: Đứng phía sau người bị nạn. Vòng hai tay qua thắt lưng của họ.
- Bước 2: Nắm chặt một bàn tay thành nắm đấm. Đặt nắm tay vào vùng bụng trên của người bị nạn, ngay trên rốn và dưới xương ức.
- Bước 3: Đặt bàn tay còn lại lên trên nắm đấm.
- Bước 4: Giật mạnh nắm đấm vào trong và hướng lên trên (thành hình chữ J) 5 lần liên tục. Thực hiện nhanh và dứt khoát để tạo áp lực đẩy dị vật ra ngoài.
- Lặp lại: Tiếp tục thực hiện 5 lần giật bụng cho đến khi dị vật bật ra, người bị nạn thở được, hoặc người đó bất tỉnh.
Lưu ý:
- Nếu người bị nạn là phụ nữ có thai hoặc người béo phì, hãy đặt tay lên ngực thay vì bụng và thực hiện các lần ấn ngực mạnh.
- Nếu bạn đang ở một mình và bị hóc sặc, hãy cố gắng tự thực hiện Heimlich bằng cách đặt nắm đấm lên bụng trên và ấn mạnh vào một bề mặt cứng (như cạnh bàn, lưng ghế).
2. Đối với trẻ sơ sinh (dưới 1 tuổi) (Kỹ thuật vỗ lưng ấn ngực)
- Bước 1: Vỗ lưng: Đặt trẻ nằm sấp trên cẳng tay của bạn, đầu thấp hơn ngực. Dùng gốc bàn tay còn lại vỗ 5 cái thật mạnh vào vùng giữa hai xương bả vai của trẻ. Đảm bảo lực vỗ đủ mạnh để tống dị vật.
- Bước 2: Ấn ngực: Nếu dị vật không bật ra, lật ngửa trẻ lại (vẫn giữ đầu thấp hơn ngực) và đặt trẻ nằm trên đùi bạn. Dùng 2 ngón tay đặt vào giữa xương ức (ngay dưới đường nối hai núm vú) và ấn 5 cái liên tục với lực đủ mạnh để lồng ngực lún xuống khoảng 2-3 cm.
- Lặp lại: Thực hiện luân phiên 5 lần vỗ lưng và 5 lần ấn ngực cho đến khi dị vật bật ra, trẻ thở được, hoặc trẻ bất tỉnh.
Lưu ý quan trọng:
- Không dùng tay móc mù quáng vào họng trẻ: Chỉ móc dị vật ra nếu bạn nhìn thấy rõ nó. Việc móc mù quáng có thể đẩy dị vật vào sâu hơn hoặc làm tổn thương niêm mạc.
- Không sử dụng kỹ thuật Heimlich (ấn bụng) cho trẻ dưới 1 tuổi.
3. Nếu người bị nạn bất tỉnh
- Gọi cấp cứu 115 ngay lập tức.
- Tiến hành hồi sức tim phổi (CPR) ngay lập tức:
- Đặt người bị nạn nằm ngửa trên một mặt phẳng cứng.
- Kiểm tra đường thở: Mở miệng người bị nạn, nếu thấy dị vật, nhẹ nhàng dùng ngón tay lấy ra.
- Thổi ngạt: Bịt mũi, thổi 2 hơi vào miệng (đối với trẻ em thì thổi ngạt miệng-mũi). Quan sát lồng ngực có nâng lên không.
- Ấn ngực: Đặt hai bàn tay chồng lên nhau giữa ngực (ở trẻ em và sơ sinh thì dùng 1 hoặc 2 ngón tay tùy tuổi) và ấn ngực 30 lần với tần số khoảng 100-120 lần/phút, độ sâu 5-6 cm (người lớn) hoặc 1/3 lồng ngực (trẻ em).
- Tiếp tục chu kỳ 30 lần ấn ngực và 2 lần thổi ngạt cho đến khi nhân viên y tế đến hoặc người bị nạn hồi phục.
Phòng ngừa dị vật đường thở
Phòng ngừa là biện pháp tốt nhất để tránh những tai nạn đáng tiếc do dị vật đường thở.
1. Đối với trẻ em
- Giám sát chặt chẽ: Luôn để mắt đến trẻ, đặc biệt khi trẻ đang ăn, chơi hoặc có các vật dụng nhỏ xung quanh.
- Lựa chọn thực phẩm an toàn:
- Cắt nhỏ thức ăn: Cắt thịt, rau củ, phô mai thành miếng nhỏ vừa ăn.
- Cắt đôi hoặc cắt tư các loại quả tròn như nho, cà chua bi.
- Tránh các loại hạt cứng, kẹo cứng, kẹo dẻo, thạch, xúc xích nguyên miếng, bỏng ngô, kẹo cao su cho trẻ dưới 5 tuổi.
- Dạy trẻ ăn chậm, nhai kỹ, không nói chuyện, cười đùa khi ăn.
- Kiểm soát đồ chơi và vật dụng trong nhà:
- Tránh mua đồ chơi có các bộ phận nhỏ rời cho trẻ dưới 3 tuổi.
- Thường xuyên kiểm tra đồ chơi xem có bị lỏng, vỡ không.
- Cất giữ các vật dụng nhỏ như cúc áo, pin cúc áo, đồng xu, đồ trang sức nhỏ, bóng bay chưa thổi (hoặc mảnh vỡ bóng bay) xa tầm tay trẻ.
- Dạy trẻ không được ngậm đồ vật vào miệng.
- Tạo môi trường ăn uống an toàn: Trẻ ngồi ngay ngắn trên ghế, không vừa ăn vừa chạy nhảy, chơi đùa.
2. Đối với người lớn và người cao tuổi
- Ăn chậm, nhai kỹ: Đặc biệt là các loại thức ăn dai, cứng.
- Cắt nhỏ thức ăn: Nếu có vấn đề về răng miệng hoặc khó nuốt.
- Tránh nói chuyện, cười đùa khi đang ăn uống.
- Không uống rượu bia hoặc dùng thuốc an thần trước khi ăn.
- Thận trọng khi ăn các món có xương, hột.
- Nếu có bệnh lý gây khó nuốt: Cần được bác sĩ tư vấn về chế độ ăn uống và các bài tập nuốt.
Dị vật đường thở là một tai nạn nguy hiểm có thể xảy ra bất cứ lúc nào, nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa và xử lý kịp thời nếu chúng ta có kiến thức. Việc nắm vững dị vật đường thở và cách sơ cứu sẽ giúp bạn tự tin hơn khi đối mặt với tình huống khẩn cấp, bảo vệ bản thân và những người thân yêu. Hãy chia sẻ kiến thức này đến mọi người xung quanh để cùng nhau xây dựng một cộng đồng an toàn hơn bạn nhé!
