Chào bạn, hôm nay chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu về một căn bệnh truyền nhiễm đã tồn tại từ rất lâu và vẫn còn là mối lo ngại trên toàn cầu: bệnh lao phổi. Chắc hẳn bạn đã từng nghe nói đến bệnh lao và câu hỏi lớn nhất mà nhiều người đặt ra là: bệnh lao phổi có lây không và lây qua đường nào? Với những lo lắng về sự lây lan và kỳ thị xã hội, việc hiểu rõ về bệnh lao là cực kỳ quan trọng để chúng ta có thể chủ động phòng ngừa và điều trị đúng cách. Hãy cùng tôi khám phá chi tiết nhé!
Bệnh lao phổi là gì?
Bạn hình dung thế này, bệnh lao là một bệnh nhiễm trùng do vi khuẩn có tên là Mycobacterium tuberculosis gây ra. Vi khuẩn này thường tấn công phổi (gây ra lao phổi), nhưng nó cũng có thể tấn công bất kỳ bộ phận nào của cơ thể như thận, xương, não, cột sống… Khi vi khuẩn lao tấn công phổi, chúng sẽ sinh sôi nảy nở và gây ra các tổn thương, dẫn đến các triệu chứng của bệnh.
Bệnh lao thường được chia thành hai thể chính:
- Lao tiềm ẩn (latent TB infection): Là khi bạn đã bị nhiễm vi khuẩn lao, nhưng vi khuẩn vẫn ở trạng thái “ngủ yên” trong cơ thể, không gây ra triệu chứng bệnh và không lây cho người khác. Tuy nhiên, vi khuẩn này có thể “thức tỉnh” và phát triển thành bệnh lao hoạt động bất cứ lúc nào, đặc biệt khi hệ miễn dịch suy yếu.
- Lao hoạt động (active TB disease): Là khi vi khuẩn lao phát triển mạnh mẽ và gây ra các triệu chứng bệnh. Đây là giai đoạn bệnh có thể lây truyền cho người khác.
Trong bài viết này, chúng ta sẽ tập trung chủ yếu vào lao phổi hoạt động, vì đây là thể bệnh có khả năng lây nhiễm.
Bệnh lao phổi có lây không? Cơ chế lây truyền của vi khuẩn lao
Câu trả lời rõ ràng là: Bệnh lao phổi CÓ LÂY, và đây là một bệnh truyền nhiễm nguy hiểm. Tuy nhiên, cách lây truyền của nó không phải là quá dễ dàng như nhiều người vẫn nghĩ, và nó chỉ lây qua một con đường chính.
Con đường lây truyền chính: Qua không khí
Vi khuẩn lao lây truyền từ người sang người qua các hạt nhỏ li ti trong không khí (giọt bắn đường hô hấp) khi người bệnh lao phổi hoạt động (đặc biệt là lao phổi có xét nghiệm đờm dương tính với vi khuẩn lao) ho, hắt hơi, nói chuyện, hoặc ca hát.
Bạn hình dung thế này:
- Khi một người bị lao phổi hoạt động ho hoặc hắt hơi, họ sẽ bắn ra hàng triệu giọt bắn nhỏ chứa vi khuẩn lao vào không khí.
- Những hạt này bay lơ lửng trong không khí trong một thời gian dài.
- Người khỏe mạnh ở gần đó hít phải không khí có chứa những hạt vi khuẩn này, vi khuẩn sẽ đi vào phổi và gây nhiễm trùng.
Quan trọng cần nhớ:
- Chỉ người bệnh lao phổi hoạt động mới có khả năng lây nhiễm. Người bị lao tiềm ẩn hoàn toàn không lây cho người khác.
- Vi khuẩn lao KHÔNG lây truyền qua:
- Bắt tay.
- Dùng chung đĩa, bát, cốc, dao dĩa.
- Chạm vào bồn cầu hoặc các bề mặt khác.
- Dùng chung bàn chải đánh răng.
- Hôn.
- Quan hệ tình dục.
Yếu tố ảnh hưởng đến khả năng lây truyền
Khả năng một người bị lây nhiễm vi khuẩn lao phụ thuộc vào nhiều yếu tố:
- Mức độ tiếp xúc: Thời gian tiếp xúc kéo dài và ở gần người bệnh lao phổi hoạt động sẽ làm tăng nguy cơ lây nhiễm.
- Mức độ ho và số lượng vi khuẩn của người bệnh: Người bệnh ho nhiều, khạc đờm ra nhiều vi khuẩn lao sẽ có khả năng lây nhiễm cao hơn.
- Môi trường: Không gian kín, ít thông thoáng (ví dụ: phòng ở chật chội, nhà tù, bệnh viện không thông gió tốt) làm tăng nguy cơ lây truyền vì các hạt vi khuẩn lao tích tụ trong không khí. Ngược lại, không gian mở, thông gió tốt giúp phân tán vi khuẩn, giảm nguy cơ lây nhiễm.
- Tình trạng miễn dịch của người tiếp xúc: Người có hệ miễn dịch yếu (ví dụ: người nhiễm HIV, suy dinh dưỡng, mắc bệnh tiểu đường, đang dùng thuốc ức chế miễn dịch) sẽ dễ bị lây nhiễm và phát triển thành bệnh lao hoạt động hơn.
Tôi có một người bác, bác ấy bị ho kéo dài rất lâu mà không đi khám. Đến khi ho ra máu và khó thở nhiều quá mới chịu đi bệnh viện. Bác sĩ chẩn đoán là lao phổi hoạt động. Cả nhà rất lo lắng, đặc biệt là những người thường xuyên tiếp xúc với bác. May mà sau khi bác được điều trị vài tuần, bác sĩ xác nhận là đã hết khả năng lây nhiễm rồi, mọi người mới yên tâm.
Triệu chứng của bệnh lao phổi
Việc nhận biết các triệu chứng của bệnh lao phổi hoạt động là rất quan trọng để được chẩn đoán và điều trị kịp thời, từ đó ngăn chặn sự lây lan. Các triệu chứng thường không xuất hiện đột ngột mà phát triển từ từ.
Các triệu chứng phổ biến
- Ho kéo dài: Đây là triệu chứng điển hình nhất, ho thường kéo dài hơn 2-3 tuần, ho khan hoặc ho có đờm, đôi khi có thể ho ra máu.
- Sụt cân không rõ nguyên nhân: Giảm cân nhanh chóng dù không ăn kiêng hay tập luyện.
- Sốt nhẹ về chiều hoặc sốt thất thường: Nhiệt độ cơ thể thường tăng nhẹ vào buổi chiều hoặc tối.
- Đổ mồ hôi trộm ban đêm: Ra mồ hôi nhiều khi ngủ, dù thời tiết không nóng.
- Mệt mỏi, uể oải: Cơ thể luôn trong trạng thái thiếu năng lượng, suy nhược.
Các triệu chứng khác có thể gặp
- Đau tức ngực: Đau có thể tăng lên khi hít thở sâu hoặc ho.
- Khó thở: Khi bệnh tiến triển nặng hơn, đặc biệt là khi phổi bị tổn thương nhiều.
- Chán ăn.
Chẩn đoán và điều trị bệnh lao phổi
Việc chẩn đoán sớm và điều trị đúng phác đồ là cực kỳ quan trọng không chỉ để chữa khỏi bệnh cho người bệnh mà còn để ngăn chặn bệnh lao phổi có lây không sang cộng đồng.
Chẩn đoán
- Khám lâm sàng và hỏi bệnh sử: Bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng, tiền sử tiếp xúc với người bệnh lao, và các yếu tố nguy cơ.
- Xét nghiệm đờm: Đây là xét nghiệm quan trọng nhất để chẩn đoán lao phổi hoạt động và xác định khả năng lây nhiễm. Bệnh phẩm đờm sẽ được soi dưới kính hiển vi để tìm vi khuẩn lao (AFB) hoặc nuôi cấy để xác định chủng vi khuẩn và làm kháng sinh đồ.
- Chụp X-quang phổi: Giúp phát hiện các tổn thương ở phổi do vi khuẩn lao gây ra.
- Xét nghiệm IGRA (Interferon Gamma Release Assay) hoặc xét nghiệm da Tuberculin (Mantoux): Giúp xác định xem bạn có bị nhiễm vi khuẩn lao hay không (bao gồm cả lao tiềm ẩn).
- Các xét nghiệm khác: Nếu cần, có thể làm xét nghiệm sinh học phân tử (như Xpert MTB/RIF) để chẩn đoán nhanh và phát hiện khả năng kháng thuốc.
Điều trị
Lao phổi có thể chữa khỏi hoàn toàn nếu được điều trị đúng phác đồ và đủ thời gian.
- Sử dụng thuốc kháng lao: Đây là phương pháp điều trị chính. Người bệnh sẽ phải uống kết hợp nhiều loại thuốc kháng lao khác nhau (thường là 4 loại trong giai đoạn đầu và 2 loại trong giai đoạn duy trì) trong một thời gian dài, thường là 6-9 tháng, hoặc lâu hơn tùy thuộc vào tình trạng bệnh và mức độ kháng thuốc.
- Tuân thủ điều trị nghiêm ngặt: Đây là yếu tố then chốt để thành công. Người bệnh phải uống thuốc đúng liều, đúng giờ, đủ thời gian, không được tự ý ngưng thuốc ngay cả khi triệu chứng đã giảm. Việc ngưng thuốc giữa chừng có thể dẫn đến vi khuẩn lao kháng thuốc, khiến việc điều trị trở nên khó khăn hơn rất nhiều, tốn kém hơn và dễ tái phát.
- Phác đồ DOTS (Directly Observed Treatment, Short-course): Đây là chiến lược điều trị lao được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến nghị. Theo đó, người bệnh sẽ được nhân viên y tế hoặc tình nguyện viên giám sát trực tiếp mỗi lần uống thuốc để đảm bảo tuân thủ.
- Điều trị lao kháng thuốc: Đối với những trường hợp lao kháng thuốc, phác đồ điều trị sẽ phức tạp hơn, kéo dài hơn (có thể lên đến 2 năm) và sử dụng các loại thuốc đặc biệt hơn.
Tôi biết một trường hợp bị lao phổi, ban đầu anh ấy rất chủ quan, uống thuốc vài tháng thấy đỡ là tự ý bỏ thuốc. Kết quả là bệnh tái phát và bị lao kháng thuốc, việc điều trị sau đó cực kỳ vất vả, tốn kém và thời gian kéo dài gấp đôi. Vì vậy, tuyệt đối không được tự ý bỏ thuốc bạn nhé.
Phòng ngừa lây nhiễm bệnh lao phổi
Dù bệnh lao phổi có lây không và nguy hiểm, nhưng chúng ta hoàn toàn có thể phòng ngừa hiệu quả.
Tiêm vắc xin BCG
- Đối tượng: Vắc xin BCG (Bacillus Calmette-Guérin) được khuyến nghị tiêm cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ ở những quốc gia có tỷ lệ mắc lao cao (như Việt Nam).
- Lợi ích: Vắc xin BCG giúp bảo vệ trẻ em khỏi các thể lao nặng và nguy hiểm như lao màng não, lao kê, nhưng ít hiệu quả hơn trong việc ngăn ngừa lao phổi ở người lớn.
Biện pháp phòng ngừa lây nhiễm cho cộng đồng và người tiếp xúc
- Phát hiện và điều trị sớm: Đây là biện pháp quan trọng nhất để cắt đứt chuỗi lây truyền. Khi người bệnh lao phổi được điều trị, khả năng lây nhiễm của họ sẽ giảm đi nhanh chóng, thường là sau 2-3 tuần điều trị hiệu quả.
- Người bệnh che miệng khi ho, hắt hơi: Dùng khăn giấy che miệng và mũi khi ho hoặc hắt hơi, sau đó vứt khăn giấy vào thùng rác kín và rửa tay sạch sẽ.
- Đeo khẩu trang: Người bệnh nên đeo khẩu trang y tế, đặc biệt khi ở nơi công cộng hoặc khi tiếp xúc với người khác, trong vài tuần đầu điều trị.
- Cải thiện thông gió: Giữ không gian sống và làm việc luôn thông thoáng, mở cửa sổ, cửa ra vào để không khí lưu thông.
- Tránh tụ tập nơi đông người: Trong vài tuần đầu điều trị, người bệnh nên hạn chế đến nơi đông người.
- Tăng cường sức đề kháng: Ăn uống đủ chất, nghỉ ngơi hợp lý, tập thể dục đều đặn để nâng cao hệ miễn dịch.
- Kiểm tra người tiếp xúc: Những người đã tiếp xúc gần gũi với người bệnh lao phổi (đặc biệt là thành viên trong gia đình) nên đi khám và làm xét nghiệm để kiểm tra xem có bị lây nhiễm hay không, và nếu cần thì được điều trị dự phòng.
Bằng cách hiểu rõ bệnh lao phổi có lây không, cơ chế lây truyền và các biện pháp phòng ngừa, chúng ta có thể giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm cho bản thân và cộng đồng. Lao phổi là một bệnh có thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng điều quan trọng là phải được chẩn đoán sớm, điều trị đúng phác đồ và tuân thủ chặt chẽ hướng dẫn của bác sĩ. Hãy cùng nhau chung tay đẩy lùi bệnh lao bạn nhé!
