Chào bạn! Chăm sóc một em bé sơ sinh là một hành trình đầy yêu thương nhưng cũng không ít lo lắng, đặc biệt là khi bé gặp phải các vấn đề về sức khỏe. Trong đó, các bệnh về đường hô hấp ở trẻ sơ sinh là điều khiến nhiều bậc cha mẹ “đứng ngồi không yên” nhất. Hôm nay, mình sẽ cùng bạn tìm hiểu sâu hơn về chủ đề này, từ những nguyên nhân khiến bé dễ mắc bệnh, các dấu hiệu nhận biết để cha mẹ không bỏ lỡ, cho đến cách chăm sóc và phòng ngừa hiệu quả. Mình sẽ chia sẻ như một người bạn thân thiết để bạn cảm thấy tự tin hơn trong hành trình làm cha mẹ nhé.
Tại sao trẻ sơ sinh dễ mắc bệnh hô hấp?
Bạn có bao giờ tự hỏi tại sao những em bé sơ sinh, dù được chăm sóc kỹ lưỡng, vẫn rất dễ bị các bệnh về đường hô hấp không? Có nhiều lý do mà chúng ta cần biết để có thể phòng tránh tốt hơn cho con:
Hệ miễn dịch chưa hoàn thiện
Đây là lý do hàng đầu khiến trẻ sơ sinh trở nên “mong manh” trước các tác nhân gây bệnh. Hệ miễn dịch của bé khi mới chào đời còn non yếu, chưa phát triển đầy đủ để chống lại virus, vi khuẩn như người lớn. Mặc dù bé nhận được kháng thể từ mẹ qua sữa mẹ, nhưng lượng kháng thể này không đủ để bảo vệ bé khỏi tất cả các mầm bệnh.
Đường hô hấp non nớt
Đường hô hấp của trẻ sơ sinh (từ mũi, họng đến khí quản, phổi) còn rất nhỏ và non nớt, chưa phát triển toàn diện. Lớp niêm mạc lót đường hô hấp cũng mỏng manh, dễ bị tổn thương và kích ứng bởi các yếu tố bên ngoài. Các lông mao (những sợi lông cực nhỏ giúp đẩy chất bẩn ra ngoài) cũng chưa hoạt động hiệu quả như người lớn.
Tư thế nằm và khả năng ho, khạc kém
Trẻ sơ sinh thường nằm nhiều, việc này có thể khiến dịch tiết ở đường hô hấp dễ bị ứ đọng. Hơn nữa, phản xạ ho và khả năng khạc đờm của bé còn rất kém. Điều này khiến đờm dãi và các chất tiết khác khó được tống ra ngoài, tạo môi trường thuận lợi cho vi khuẩn, virus phát triển.
Môi trường xung quanh
Môi trường sống đóng vai trò rất lớn. Nếu trong nhà có người hút thuốc lá, hoặc không khí bị ô nhiễm bởi khói bụi, nấm mốc, phấn hoa, lông động vật… thì trẻ sơ sinh rất dễ bị ảnh hưởng, gây kích ứng đường hô hấp và tăng nguy cơ mắc bệnh.
Lây nhiễm từ người lớn hoặc trẻ lớn hơn
Đây là một nguyên nhân phổ biến. Trẻ sơ sinh thường tiếp xúc gần với người lớn hoặc các anh chị em trong nhà. Nếu người lớn hoặc trẻ lớn bị cảm cúm, ho, hắt hơi, virus rất dễ lây sang bé qua giọt bắn hoặc tiếp xúc trực tiếp.
Các bệnh hô hấp thường gặp ở trẻ sơ sinh
Khi nói đến bệnh hô hấp ở trẻ sơ sinh, chúng ta thường nhắc đến một số bệnh lý phổ biến sau:
Viêm tiểu phế quản
Đây là bệnh lý rất phổ biến và có thể nguy hiểm ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ dưới 2 tuổi. Viêm tiểu phế quản thường do virus hợp bào hô hấp (RSV) gây ra. Các tiểu phế quản (ống dẫn khí nhỏ nhất trong phổi) bị viêm, sưng phù và tiết nhiều dịch nhầy, làm tắc nghẽn đường thở nhỏ của bé.
Dấu hiệu nhận biết viêm tiểu phế quản
- Sổ mũi, nghẹt mũi, ho khan: Thường là các triệu chứng ban đầu, giống cảm lạnh thông thường.
- Thở khò khè, thở rít: Đây là dấu hiệu đặc trưng khi đường thở bị hẹp. Tiếng thở của bé có thể nghe như tiếng mèo gừ hoặc tiếng huýt sáo.
- Thở nhanh, thở gắng sức: Bé thở hổn hển, lồng ngực rút lõm khi hít vào (rút lõm lồng ngực), cánh mũi phập phồng.
- Sốt nhẹ hoặc sốt cao: Tùy từng trường hợp.
- Bỏ bú, quấy khóc: Bé mệt mỏi, khó chịu, không muốn bú hoặc bú kém.
Viêm phổi
Viêm phổi là một bệnh nhiễm trùng nghiêm trọng ở phổi, gây viêm các phế nang và đường thở nhỏ. Bệnh có thể do virus hoặc vi khuẩn gây ra. Ở trẻ sơ sinh, viêm phổi có thể tiến triển rất nhanh và cần được cấp cứu kịp thời.
Dấu hiệu nhận biết viêm phổi
- Sốt cao: Thường là dấu hiệu rõ ràng.
- Ho nhiều, ho có đờm: Ho có thể là ho khan lúc đầu, sau đó chuyển sang ho có đờm.
- Thở nhanh, khó thở, thở co kéo lồng ngực: Đây là dấu hiệu nguy hiểm nhất. Bé có thể thở hổn hển, da tím tái (đặc biệt ở môi và đầu ngón tay, chân) do thiếu oxy.
- Bỏ bú, lừ đừ, ngủ li bì: Bé yếu, không còn linh hoạt như bình thường.
- Nghe phổi có tiếng ran: Bác sĩ khi khám sẽ nghe thấy tiếng ran bất thường trong phổi của bé.
Cảm lạnh thông thường
Đây là bệnh hô hấp phổ biến nhất, thường do virus gây ra. Mặc dù không nguy hiểm bằng viêm tiểu phế quản hay viêm phổi, nhưng cảm lạnh ở trẻ sơ sinh cũng cần được theo dõi sát sao vì có thể biến chứng nếu không được chăm sóc đúng cách.
Dấu hiệu nhận biết cảm lạnh
- Sổ mũi: Ban đầu là nước mũi trong, sau có thể đặc và có màu.
- Nghẹt mũi: Khiến bé khó thở, khó bú.
- Hắt hơi: Phản xạ tự nhiên của cơ thể.
- Ho: Ho khan hoặc ho có đờm nhẹ.
- Sốt nhẹ: Có thể có hoặc không.
- Quấy khóc: Do khó chịu, nghẹt mũi.
Khi nào cần đưa trẻ sơ sinh đến bác sĩ ngay lập tức?
Đây là điều cực kỳ quan trọng mà mọi bậc cha mẹ cần ghi nhớ. Trẻ sơ sinh rất dễ chuyển biến nặng, nên việc nhận biết sớm các dấu hiệu nguy hiểm và đưa bé đi cấp cứu kịp thời là yếu tố quyết định.
Bạn cần đưa trẻ đến bác sĩ ngay lập tức nếu bé có một trong các dấu hiệu sau:
- Thở nhanh bất thường: Đây là dấu hiệu quan trọng nhất. Bé thở nhanh hơn 60 lần/phút (đếm khi bé nằm yên, không khóc).
- Thở gắng sức, khó thở:
- Thở co kéo lồng ngực: Lồng ngực bé bị rút lõm vào trong mỗi khi hít vào.
- Cánh mũi phập phồng: Cánh mũi bé mở rộng ra khi hít vào.
- Thở rên: Bé phát ra tiếng rên khi thở ra.
- Môi, đầu ngón tay, ngón chân tím tái: Dấu hiệu thiếu oxy nghiêm trọng.
- Bú kém hoặc bỏ bú hoàn toàn: Bé không thể bú hoặc bú rất ít.
- Lừ đừ, li bì, khó đánh thức: Bé yếu ớt, không còn phản ứng nhanh nhẹn.
- Sốt cao liên tục không hạ: Sốt trên 38.5 độ C ở trẻ dưới 3 tháng tuổi cần đặc biệt lưu ý.
- Nôn trớ nhiều, tiêu chảy: Các triệu chứng đi kèm có thể làm bé mất nước.
Mình có một người bạn, bé nhà bạn ấy bị viêm tiểu phế quản. Ban đầu chỉ sổ mũi nhẹ, nhưng sau đó bé thở nhanh và lồng ngực bị rút lõm. Bạn ấy đã đưa bé đi cấp cứu kịp thời, và rất may là bé đã được điều trị khỏi. Bạn ấy chia sẻ rằng, việc tìm hiểu kỹ các dấu hiệu nguy hiểm trước đó đã giúp bạn ấy nhận ra tình trạng của con và hành động nhanh chóng.
Cách chăm sóc trẻ sơ sinh bị bệnh hô hấp tại nhà
Khi bé có triệu chứng bệnh hô hấp nhẹ và không có dấu hiệu nguy hiểm, bạn có thể chăm sóc bé tại nhà dưới sự hướng dẫn của bác sĩ.
Làm thông thoáng đường thở
Hút mũi cho bé đúng cách
Khi bé bị nghẹt mũi, sổ mũi, bé sẽ rất khó bú và khó thở. Bạn có thể dùng dụng cụ hút mũi chuyên dụng (dạng bóng bóp hoặc dây hút) để hút dịch mũi cho bé.
- Bước 1: Nhỏ 2-3 giọt nước muối sinh lý 0.9% vào mỗi bên mũi bé để làm loãng dịch nhầy.
- Bước 2: Đợi khoảng 1-2 phút, sau đó dùng dụng cụ hút mũi hút nhẹ nhàng.
- Bước 3: Hút từng bên một, không hút quá mạnh hoặc quá sâu.
Nâng cao đầu bé khi ngủ
Khi bé ngủ, hãy kê gối cao hơn một chút (gối chống trào ngược) để đầu bé được nâng cao. Điều này giúp dịch mũi họng dễ dàng thoát ra ngoài, giảm nghẹt mũi và giúp bé thở dễ hơn.
Giữ môi trường ẩm và sạch sẽ
Sử dụng máy tạo độ ẩm trong phòng bé, đặc biệt vào mùa khô hoặc khi dùng điều hòa, máy sưởi. Độ ẩm thích hợp (khoảng 50-60%) giúp niêm mạc đường hô hấp không bị khô và làm loãng đờm. Đảm bảo phòng bé luôn sạch sẽ, thoáng mát, không có khói thuốc lá, bụi bẩn hay mùi hóa chất.
Cho bé bú đủ sữa và bổ sung nước
Duy trì bú mẹ hoàn toàn hoặc sữa công thức
Tiếp tục cho bé bú mẹ thường xuyên hoặc bú sữa công thức theo cữ. Sữa mẹ rất quan trọng vì chứa nhiều kháng thể giúp tăng cường hệ miễn dịch cho bé. Nếu bé bị nghẹt mũi khó bú, hãy chia nhỏ cữ bú và cho bé bú từng ít một.
Bổ sung nước (nếu bé trên 6 tháng)
Với trẻ sơ sinh dưới 6 tháng tuổi, sữa mẹ hoặc sữa công thức đã cung cấp đủ nước. Với trẻ trên 6 tháng, bạn có thể cho bé uống thêm một chút nước lọc ấm hoặc dung dịch oresol theo chỉ dẫn của bác sĩ nếu bé sốt hoặc tiêu chảy.
Hạ sốt và giảm ho (theo chỉ dẫn của bác sĩ)
Hạ sốt cho bé
Nếu bé sốt trên 38.5 độ C và có dấu hiệu khó chịu, bạn có thể dùng thuốc hạ sốt paracetamol dành cho trẻ sơ sinh theo đúng liều lượng và chỉ dẫn của bác sĩ. Lau mát cho bé bằng nước ấm ở vùng trán, nách, bẹn cũng giúp hạ nhiệt.
Giảm ho cho bé
Tuyệt đối không tự ý dùng thuốc ho người lớn cho trẻ sơ sinh. Một số loại siro thảo dược dành cho trẻ nhỏ có thể giúp làm dịu họng, nhưng cần tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ trước khi dùng. Massage nhẹ nhàng vùng ngực và lưng bé cũng có thể giúp bé cảm thấy dễ chịu hơn.
Theo dõi sát sao các dấu hiệu
Hãy thường xuyên kiểm tra nhịp thở, màu da, mức độ tỉnh táo và khả năng bú của bé. Ghi lại các triệu chứng và thời gian xuất hiện để cung cấp thông tin cho bác sĩ nếu cần.
Cách phòng ngừa bệnh hô hấp ở trẻ sơ sinh
Phòng bệnh hơn chữa bệnh, đặc biệt là với trẻ sơ sinh.
Tiêm phòng đầy đủ cho bé
Tuân thủ lịch tiêm chủng mở rộng đầy đủ cho bé. Các vắc xin như 6 trong 1, phế cầu, cúm (khi bé đủ tuổi) sẽ giúp bé được bảo vệ khỏi nhiều bệnh nhiễm trùng nguy hiểm, bao gồm cả các bệnh hô hấp.
Cho bé bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu
Sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng quý giá nhất, cung cấp kháng thể dồi dào giúp tăng cường hệ miễn dịch non nớt của bé. Sữa mẹ được ví như “vắc xin tự nhiên” đầu tiên của bé.
Giữ vệ sinh sạch sẽ cho bé và môi trường sống
- Rửa tay thường xuyên: Người chăm sóc bé cần rửa tay kỹ bằng xà phòng trước và sau khi tiếp xúc với bé, đặc biệt là sau khi đi vệ sinh, ho, hắt hơi.
- Tránh tiếp xúc người bệnh: Hạn chế tối đa việc cho trẻ sơ sinh tiếp xúc với người đang bị cảm cúm, ho, sốt. Nếu người lớn trong nhà bị bệnh, cần đeo khẩu trang, rửa tay thường xuyên và hạn chế ôm hôn bé.
- Vệ sinh nhà cửa: Giữ nhà cửa sạch sẽ, thoáng mát, không hút thuốc lá trong nhà. Giặt giũ chăn màn, quần áo của bé thường xuyên.
- Tránh khói bụi, ô nhiễm: Không đưa bé đến nơi công cộng đông người, nhiều khói bụi, hoặc gần các khu vực đang có dịch bệnh.
Giữ ấm cho bé đúng cách
- Mặc quần áo đủ ấm cho bé, đặc biệt là giữ ấm vùng ngực, bụng, bàn tay, bàn chân và đầu.
- Khi ngủ, đắp chăn đủ ấm cho bé, tránh để bé bị lạnh về đêm.
- Tránh cho bé nằm điều hòa quá lạnh hoặc quạt thổi trực tiếp vào người.
Hạn chế cho bé tiếp xúc với người lạ
Trong giai đoạn đầu đời, hệ miễn dịch của bé còn yếu. Hạn chế cho bé tiếp xúc quá nhiều người lạ, đặc biệt là những người không rửa tay hoặc có dấu hiệu bệnh.
Đảm bảo chế độ dinh dưỡng và ngủ đủ giấc cho bé
- Ngoài sữa mẹ, hãy đảm bảo bé được bú đủ lượng và ngủ đủ giấc theo nhu cầu. Giấc ngủ chất lượng rất quan trọng cho sự phát triển của hệ miễn dịch.
Kết luận
Bệnh hô hấp ở trẻ sơ sinh luôn là nỗi lo lắng của các bậc cha mẹ, nhưng nếu chúng ta nắm vững kiến thức về nguyên nhân, dấu hiệu và cách chăm sóc, phòng ngừa đúng cách, chúng ta hoàn toàn có thể bảo vệ được “thiên thần nhỏ” của mình. Hãy luôn lắng nghe cơ thể bé, theo dõi sát sao các dấu hiệu và đừng ngần ngại đưa bé đến bác sĩ ngay khi có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào. Chăm sóc con là một hành trình dài, và mình tin rằng với sự chuẩn bị kỹ lưỡng và tình yêu thương vô bờ bến, bạn sẽ là những cha mẹ tuyệt vời nhất!
